Krótka historia kardiologii dziecięcej
Kardiologia dziecięca w Polsce rozpoczęła się w czasach, w których problematyka wad wrodzonych serca była w pediatrii marginalna. Nie było aparatury diagnostycznej, przez wiele lat PRL-u sprzęt raczej się „zdobywało” niż kupowało, często korzystano z darów przekazanych przez wizytujących profesorów z zagranicy lub poszczególni lekarze przywozili jednorazowy sprzęt z ośrodków zagranicznych, w których odbywali szkolenia . Początkowo nie było, a potem była dość okrojona możliwość skutecznej terapii wad serca. A jednak znalazła się grupa entuzjastów, wizjonerów, którzy traktując tę dziedzinę jako osobistą pasję doprowadzili do jej powstania, stworzyli zręby organizacyjne w poszczególnych rejonach Polski i podwaliny do późniejszego dynamicznego rozwoju. Ich życiorysy zawodowe stanowią historię tej dyscypliny medycyny
Pionierzy kardiologii dziecięcej
Kolebką kardiologii dziecięcej w Polsce jest Klinika Pediatryczna przy ulicy Litewskiej w Warszawie a Ojcem tej dyscypliny jest Antoni Chrościcki (1910-2004).
W 1938 roku ukończył On Szkołę Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, a po rocznym stażu w Szpitalu Wojskowym w Ujazdowie w otrzymał stopień podporucznika lekarza. Brał udział w kampanii wrześniowej jako dowódca IV Batalionu Kompanii Sanitarnej, 16. Dywizji Piechoty. We wrześniu 1939 roku dostał się wraz z rannymi żołnierzami do niewoli niemieckiej. Po zwolnieniu z obozu rozpoczął od stycznia 1941 r pracę jako starszy asystent na Oddziale Internistycznym Szpitala Wojskowego na Ujazdowie, kierowanym przez prof. dr med. Teofila Kucharskiego. To w tym oddziale należy odnotować początek Jego kariery jako kardiologa, która rozpoczęła się od naprawy zepsutego aparatu EKG. Jednocześnie pracował w Klinice Pediatrycznej przy ulicy Litewskiej, gdzie na polecenie Rajmunda Barańskiego, ówczesnego adiunkta kliniki, rozpoczął organizowanie pracowni elektrokardiograficznej. Jedynym sprzętem diagnostycznym był aparat ekg zakupiony w czasie okupacji od niemieckiego żołnierza przez Rajmunda Barańskiego. Dalszy przebieg pracy zawodowej Antoniego Chrościckiego został zakłócony dramatycznymi wydarzeniami Powstania Warszawskiego, pobytem w więzieniach i obozach sowieckich.
Po wojnie, w 1946 r. podjął pracę w Klinice Pediatrycznej przy ul. Litewskiej w Warszawie. Należy podkreślić że wówczas był to najbardziej liczący się w kraju ośrodek pediatryczny, kierowany przez prof. Mieczysława Michałowicza, który w swojej wizji pediatrii uwzględnił potrzebę kardiologii. Antoni Chrościcki mógł wiec kontynuować, przerwaną wydarzeniami wojennymi, organizację pracowni elektrokardiograficznej. Poniemiecki aparat EKG przetrwał Powstanie Warszawskie, miał jedynie napaloną obudowę. Był to aparat jednokanałowy, ale wówczas wykonywano tylko trzy odprowadzenia kończynowe i ewentualnie jedno przedsercowe z okolicy stłumienia sercowego. Dopiero po kilku latach zakupiono 6 - kanałowy aparat Cardirex, a w późniejszym okresie na wyposażeniu pracowni znalazł się polikardiograf umożliwiający rejestrację 12 odprowadzeniowego zapisu ekg oraz tonów i szmerów w sercu z kilku miejsc na klatce piersiowej. Sama pracownia została przekształcona w Samodzielną Pracownię Patofizjologii Układu Krążenia. W 1950 roku Antoni Chrościcki zorganizował w II Klinice Pediatrycznej pierwszą w Polsce poradnię kardiologiczną dla dzieci.
W początkowym okresie zainteresowania kardiologii dziecięcej koncentrowały się przede wszystkim wokół zmian w układzie krążenia w
przebiegu choroby reumatycznej oraz chorób zakaźnych – błonicy i płonicy. Jednak stopniowo wraz ze zmianą epidemiologii choroby reumatycznej oraz nowymi możliwościami diagnostycznymi i terapeutycznymi w kardiologii zaczęła dominować problematyka wad wrodzonych serca. W 1950 roku po raz pierwszy w Polsce wykonano cewnikowanie serca. W pierwszym okresie używano opracowanego przez Antoniego Chrościckiego seriografu, który umożliwił wykonanie 6 zdjęć angiokardiograficznych w ciągu 5 sekund. Początkowo cewnikowania serca wykonywali chirurdzy z zespołu prof. Jana Kossakowskiego, następnie radiolodzy z zespołu prof. Ksawerego Rowińskiego – Andrzej Marciński i Kamil Wermeński. W 1955r. profesor chirurgii dziecięcej Jan Kossakowski rozpoczął operacje korekcyjne wad serca podwiązując przetrwały przewód tętniczy, w 1958r. wykonał zespolenie Blalock-Taussig, operację koarktacji aorty a w 1963r. pierwszą operację zamknięcia ubytku przegrody międzykomorowej w krążeniu pozaustrojowym. Antoni Chrościcki był przez wiele lat odpowiedzialny za kwalifikowanie dzieci do zabiegów diagnostycznych i terapeutycznych oraz opiekę w okresie pooperacyjnym. Dopiero dużo później, w 1970 roku, w II Klinice Pediatrycznej wyodrębniono oddział kardiologii dziecięcej.
Drugim ośrodkiem w Warszawie, gdzie Antoni Chrościcki organizował pierwsze struktury kardiologii dziecięcej, był Instytut Matki i Dziecka, powołany do życia w 1948r. Pierwszym dyrektorem tej placówki był prof. Rajmund Barański i to On powierzył Antoniemu Chrościckiemu
zorganizowanie w Instytucie Zakładu Patofizjologii w skład której wchodziła miedzy innymi pracownia kardiologiczna. Gdy odbudowano spalony gmach przy ul Kasprzaka 17a uruchomiono tam Pracownię i Poradnię Kardiologiczną przekształcone później w Zakład Fizjopatologii Układu Krążenia. W Instytucie nigdy nie było ani diagnostyki inwazyjnej ani chirurgii wad serca tym niemniej ośrodek ten był ważnym na mapie kardiologii dziecięcej ośrodkiem szkoleniowym dla całego pokolenia pediatrów. W ośrodku tym pracował, a następnie nim kierował, Jerzy Świderski - pierwszy uczeń Antoniego Chrościckiego. Jerzy Świderski był wybitnym kardiologiem dziecięcym, członkiem założycielem Europejskiego Towarzystwa Kardiologów Dziecięcych, współorganizatorem pierwszego w Polsce Kongresu tego Towarzystwa w 1970 roku, autorem wielu monografii z dziedziny kardiologii dziecięcej, szczególnie interesował się zaburzeniami rytmu serca.
Trzecim ważnym ośrodkiem kardiologii dziecięcej na początku rozwoju tej dyscypliny było Sanatorium Dziecięce w Polanicy. Antoni Chrościcki był tu od 1959r. konsultantem, a także kierownikiem Ośrodka Naukowo Badawczego liczącego 80 łóżek dla dzieci przed i po operacjach wad wrodzonych serca. Kierownikiem sanatorium była od 1957 roku Janina Zawistowska, a od 1962 roku Krystyna Jazieniecka – Wytyczak. To w tym ośrodku opracowano metody rehabilitacji dzieci z wadami serca, tu organizowano ogólnopolskie konferencje naukowe kardiologów dziecięcych.
W 1953 roku Antoni Chrościcki stworzył sekcję kardiologii dziecięcej Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. W latach 70-tych wspólnie z Jerzym Świderskim opracował pierwszy program specjalizacji w kardiologii dla pediatrów. W 1970 roku był organizatorem i przewodniczącym pierwszego w Polsce Kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologów Dziecięcych; drugi taki kongres odbył się dopiero w 2007 roku i był zorganizowany przez Wandę Kawalec i Grażynę Brzezińską Rajszys.
Pierwsi kardiolodzy dziecięcy w Polsce byli uczniami Antoniego Chrościckiego, który potrafił skupić wokół siebie grono sympatyków i współpracowników dla których ta dyscyplina pediatrii była przede wszystkim pasją wynikającą z osobistych zainteresowań.
To ta grupa zapaleńców tworzyła pierwsze poradnie kardiologiczne i pracownie elektrokardiograficzne w całej Polsce, na bazie których dużo później powstały wyodrębnione oddziały, kliniki i ośrodki kardiologii dziecięcej. W Księdze Pamiątkowej uczniowie Antoniego Chrościckiego wpisali jakże aktualne wówczas zdanie ”Tak jak wszyscy ludzie pochodzą od Adama - tak wszyscy kardiolodzy dziecięcy w Polsce pochodzą od A. Chrościckiego”. Warto przytoczyć nazwiska niektórych osób które wywodziły się ze szkoły Antoniego Chrościckiego i stworzyły podwaliny działalności obecnych wiodących ośrodków kardiologii dziecięcej.
Franciszka Bakunowa tworzyła kardiologię dziecięcą w Białymstoku; Początkowo była to poradnia, dopiero od października 1976r. w Klinice Chorób Dzieci Białostockiej AM wydzielono łóżka kardiologiczne, co było zalążkiem działającego obecnie oddziału kardiologii w ramach wielospecjalistycznej kliniki pediatrycznej. Kierownikiem tej kliniki była w latach 1982 – 2009 Mirosława Urban a obecnie jest Artur Bossowski, pacjentów kardiologicznych prowadzi Jerzy Wójtowicz.
Jadwiga Brudzinska - Gołowin zorganizowała pierwszą we Wrocławiu Poradnię Kardiologiczną Dziecięco - Młodzieżową przy Klinice Chorób Wewnętrznych a następnie przy I Klinice Pediatrycznej. W 1970r. zainicjowała utworzenie Kliniki Kardiologii w Instytucie Pediatrii we Wrocławiu. Kolejnym kierownikiem tej kliniki był Jan Pellar, również uczeń Antoniego Chrościckiego. Rozwój kardiologii dziecięcej w tym regionie wiąże się z Oddziałem Kardiologii Dziecięcej w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w którym znajdowała się pracownia hemodynamiczna. Przez wiele lat oddział był kierowany prze Hannę Pikulską-Orłowską, a od 2011 roku jego kierownikiem jest Jacek Kusa. Lidia Falkiewicz i Teresa Nowotarska stworzyły pracownię kardiologii dziecięcej w Szczecinie. Tu w latach 80-tych zostały wydzielone łóżka kardiologiczne w ramach Oddziału Niemowlęcego w Klinice Pediatrycznej Pomorskiej AM. Drugi oddział kardiologii dziecięcej powstał w szpitalu wojewódzkim przy ul. Arkońskiej kierowany przez Annę Wilk.
Maria Gołębiowska i Lilly Goldstein były prekursorkami kardiologii dziecięcej w Łodzi, gdzie zorganizowały pierwsze w tym regionie Poradnię Kardiologiczną i Reumatologiczną dla dzieci. Lilly Goldstein wiele lat później, w 1986 roku, stworzyła od podstaw klinikę kardiologii dziecięcej w Wojewódzkim Ośrodku Kardiologii w Zabrzu. W ośrodku tym wyrosła kolejna generacja kardiologów dziecięcych z Jackiem Białkowskim na czele, a ośrodek stał się ważnym miejscem diagnostyki inwazyjnej i leczenia przezskórnego, kardiochirurgicznego oraz transplantacji serca i płuc. Hanna Uszyńska i Barbara Wróblewska zorganizowały pierwszą poradnię kardiologii dziecięcej w Lublinie. Wiele lat później powstała klinika kardiologii dziecięcej kierowana przez Elżbietę Sadurską.
Alicja Nartowicz była prekursorem kardiologii dziecięcej w Bydgoszczy, a Janusz Czarnecki w Toruniu. W Wojewódzkim Szpitalu Dziecięcym w Bydgoszczy zorganizowano oddział kardiologii dziecięcej, którego pierwszym ordynatorem była Krystyna Maćkowska, a obecnie jest Iwona Bolewicz - Planutis .
Andrzej Sapiński był kierownikiem pierwszej poradni kardiologicznej dla dzieci i pracowni kardiodiagnostyki w Poznaniu. Drugą osobą, która rozpoczynała kardiologię dziecięcą w Wielkopolsce była Janina Rachocka, która zorganizowała pracownię polikardiograficzną w klinice pediatrycznej . W 1980 roku kierownictwo kliniki objął Janusz Maciejewski, który-choć sam nie był kardiologiem- był wielkim entuzjastą tej dziedziny. Janina Rachocka opiekowała się pacjentami kardiologicznymi w tej klinice. W międzyczasie wyrosło kolejne pokolenie kardiologów dziecięcych, które rozwinęło ośrodek poznański i sprawiło, że stał się on jednym z wiodących w Polsce. Wyodrębniona została klinika kardiologii, której kierownictwo objęła Aldona Siwińska. Mocną stroną tej kliniki jest zespół zajmujący się inwazyjnym leczeniem zaburzeń rytmu serca pod kierownictwem Waldemara Bobkowskiego.
Stanisława Dymnicka zorganizowała pierwszą poradnię kardiologiczną dla dzieci w Gdańsku, a następnie klinikę kardiologii dziecięcej AM. Jako pierwsza w Polsce zajęła się problemem młodych dorosłych z wadami serca. W latach 1979 – 1985 ściśle współpracowała z fundacją „Polish Gift of Life”, co umożliwiło wysłanie na leczenie operacyjne do Nowego Jorku około 150 dzieci z wadami serca. Była to ogromna pomoc w czasach, kiedy kardiochirurgia dziecięca w kraju nie zaspakajała potrzeb tej populacji dzieci. Kolejnym kierownikiem Kliniki Kardiologii Dziecięcej w Gdańsku był Jan Ereciński, który rozwinął diagnostykę inwazyjną. Jego wychowankami są Robert Sabiniewicz, oraz Joanna Kwiatkowska, która objęła kierownictwo kliniki po odejściu Jan Erecińskiego na emeryturę. Wychowankiem Jana Erecińskiego jest też Maciej Chojnicki, który pracuje w Oddziale Kardiochirurgii Dziecięcej im WOŚP w Dziecięcym Szpitalu im. Mikołaja Kopernika.
Powyższa lista oczywiście nie obejmuje wszystkich pionierów kardiologii dziecięcej i uczniów Antoniego Chrościckiego. Przez kierowaną przez niego pracownię przewinęły się dziesiątki lekarzy niemal ze wszystkich regionów kraju, ponadto konsultował On dzieci w wielu miastach w Polsce miedzy innymi w Białymstoku, Lublinie, Rzeszowie oraz Szczecinie, dodatkowo przyczyniając się do rozwoju kardiologii w tych ośrodkach.
Na osobne omówienie zasługują 3 ośrodki kardiologii dziecięcej które miały największy wpływ na rozwój tej specjalności w kraju. Jako pierwsze stworzyły kliniki kardiologii dziecięcej dysponujące wszystkimi metodami diagnostyczno – terapeutycznymi wykonywanymi we wszystkich grupach wiekowych, ze współpracującymi zespołami kardiochirurgicznymi w tym samym szpitalu oraz były liderami ogólnopolskich programów organizacyjnych, dydaktycznych i naukowych wykraczających poza ramy jednego ośrodka.
Ośrodek Warszawski
Pierwszy oddział kardiologii dziecięcej w Polsce został wyodrębniony w strukturze II Kliniki Pediatrycznej AM w Warszawie w 1970 roku. Ordynatorem tego oddziału została Krystyna Kubicka. W tym samym roku w tym ośrodku po raz pierwszy w Polsce wykonano zabieg Rashkinda u noworodka z przełożeniem wielkich pni tętniczych, co należy uznać za początek leczenia interwencyjnego. Było to możliwe dzięki temu, że prof. William Rashkind z Children’s Hospital of Philadelphia, który był uczestnikiem Kongresu Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego odbywającego się w Warszawie, podarował ośrodkowi warszawskiemu cenniki balonowe własnej konstrukcji. Również pierwsze badania echokardiograficzne u dzieci w Polsce wykonano w tym oddziale przy użyciu prototypowego aparatu wyprodukowanego przez Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN; pierwszymi echokardiografistkami były Krystyna Borkowska i Wanda Kawalec. Tu również wykonywano pionierskie zabiegi terapeutyczne u dzieci z zaburzeniami rymu serca; po raz pierwszy wszczepiono zewnętrzny rozrusznik serca u kilkuletniego dziecka z blokiem wrodzonym serca oraz po raz pierwszy przeprowadzono zabieg ablacji dodatkowej drogi przewodzącej na otwartym serca, w krążeniu zewnątrzustrojowym u pacjenta z napadowym częstoskurczem nadkomorowym. Zabiegi te wykonywano we współpracy z Mariuszem Stopczykiem i Marianem Pieniakiem, wiodącymi wówczas kardiologami dorosłych w tej dziedzinie. W 1976r.
Krystyna Kubicka została kierownikiem Zespołu Kardiologii Centrum Zdrowia Dziecka, początkowo łączyła pracę w II Klinice Pediatrycznej z pracą w poradni kardiologicznej CZD, a w 1980 roku, w chwili otwarcia szpitala CZD, przeniosła się wraz z częścią zespołu do tego ośrodka. Kierownikiem Oddziału Kardiologii II Kliniki Pediatrycznej przemianowanego później na Klinikę Kardiologii została Maria Wróblewska- Kałużewska, a następnie po wielu latach owocnej pracy tego ośrodka przekazała kierownictwo kliniki Bożenie Werner. Klinika zmieniła swoja siedzibę, obecnie znajduje się przy ul Żwirki i Wigury.
W latach 80- tych XX wieku Zespól Kardiologii CZD był najaktywniejszym i wiodącym ośrodkiem kardiologii dziecięcej w Polsce.
Możliwe to było nie tylko dzięki świetnemu, młodemu i energicznemu zespołowi lekarzy kierowanemu przez niezwykle utalentowanego szefa ale też dzięki doskonałemu na ówczesne czasy wyposażeniu w aparaturę diagnostyczną. Bardzo szybko doskonalił się zespół zajmujący się diagnostyką echokardiograficzną pod kierunkiem Wandy Kawalec. Prężnie rozwijała się diagnostyka inwazyjna, której szefem w początkowym okresie był Kamil Wermeński, a pierwszymi współpracownikami miedzy innymi były Joanna Książyk oraz Grażyna Brzezińska-Rajszys, która później została kierownikiem tej pracowni hemodynamicznej. Powstał zespół zajmujący się diagnostyką i leczeniem zaburzeń rytmu serca pod kierunkiem Katarzyny Bieganowskiej. Wszystko to miało znaczenie nie tylko dla rozwoju tego ośrodka, ale też dla całej Polski, ponieważ CZD stało się główną bazą szkoleniową w kardiologii dziecięcej. Krystyna Kubicka z zespołem organizowała kilka razy w roku kursy CMKP dla lekarzy specjalizujących się w pediatrii i kardiologii. Równie ważne dla rozwoju kardiologii dziecięcej w kraju były ogólnopolskie konferencje, które służyły nie tylko podnoszeniu wiedzy wśród lekarzy, ale też konsolidowały środowisko kardiologów dziecięcych.
Pierwsza konferencja ogólnopolska „Postępy w diagnostyce i leczeniu chirurgicznym wad wrodzonych serca oraz zaburzeń rytmu serca u dzieci” odbyła się w 1982 roku a do 2004 roku zorganizowano 20 takich konferencji. Przez długie lata konferencje te były jedynym forum na którym poszczególne ośrodki prezentowały wyniki swoich badań i osiągnięć, dyskutowano sprawy organizacyjne, przedstawiano postępy w diagnostyce i leczeniu chorób układu krążenia u dzieci. Ważne jest, że na większość tych spotkań zapraszani byli wybitni kardiolodzy dziecięcy z ośrodków zagranicznych, co w początkowym okresie było jak otwarcie okna na świat w związku z sytuacją w Polsce, trudnościami w dostępie do literatury fachowej i ograniczeniami w wyjazdach na szkolenia zagraniczne i na konferencje europejskie i światowe.
W latach 80-tych 3 największe wówczas ośrodki kardiologiczne w kraju (CZD, ośrodek krakowski i łódzki) realizowały zakrojone na dużą, ogólnopolską skalę wielośrodkowe programy w ramach CPBR (Centralny Plan Badawczo Rozwojowy) 11.6.
Zespół kardiologiczny CZD odpowiedzialny był za realizację celu „Kompleksowe metody rehabilitacji, resocjalizacji i przysposobienia zawodowego dzieci z chorobami układu krążenia”. Opracowano wówczas wytyczne postepowania rehabilitacyjnego u dzieci przed i po operacjach wad serca oraz metody wsparcia psychicznego dla dzieci z wadami serca i ich rodziców. Krystyna Kubicka była redaktorem, współredaktorem oraz autorem i współautorem niemal wszystkich podręczników dotyczących kardiologii dziecięcej w Polsce.
W 2001r kierownictwo Kliniki objęła Wanda Kawalec. Następne kilkanaście lat zaowocowało nie tylko dalszym dynamicznym rozwojem samego ośrodka, ale również wielośrodkowymi programami, które miały na celu przede wszystkim poprawę opieki nad dziećmi z chorobami układu krążenia w ośrodkach terenowych, poprawę postepowania diagnostyczno- terapeutycznego w oddziałach neonatologicznych oraz rozwój kardiologii prenatalnej. Programy te były realizowane w ramach programu POLKARD, uczestniczyły w nich niemal wszystkie ośrodki wysokospecjalistyczne kardiologii dziecięcej w kraju oraz rejonowe poradnie kardiologiczne dla dzieci w wielu województwach. Opracowano i wdrożono do praktyki zasady kwalifikacji do leczenia dziecka w miejscu jego zamieszkania, prowadzono rejestry dotyczące odległych wyników leczenia operacyjnego i przezskórnego wad serca, wyników leczenia choroby Kawasakiego, wdrożono ogólnopolski program szkoleniowy dla neonatologów z uwzględnieniem umiejętności wykonywania badania echokardiograficznego, przeprowadzono pilotażowe, populacyjne badania przydatności i wiarygodności badania pulsoksymetrycznego w 2 województwach (mazowieckim i podkarpackim) co zaowocowało włączeniem obowiązku wykonywania tych badań do programu prowadzenia porodu oraz opracowano zasady prowadzenia i rejestrowania badań prenatalnych, co stworzyło podwaliny pod organizację tej dyscypliny kardiologii (tę część programu realizowała Maria Respondek- Liberska w ośrodku łódzkim). Innym szczególnie istotnym osiągnięciem w tym okresie było wprowadzenie tele-medycyny do codziennej praktyki. Klinika Kardiologii w ramach inicjatywy „Dzieciaki Mazowsza” realizowała program telekonsultacji pacjentów i ich badań echokardiograficznych on line w kilku współpracujących ośrodkach, oddziale neonatologicznym i poradniach terenowych oraz program telewizyt w domu pacjentów, zwłaszcza niemowląt ze złożonymi wadami serca w trakcie leczenia wieloetapowego, wypisywanych z Kliniki Kardiologii CZD.
Klinika Kardiologii CZD współpracowała z ośrodkiem kardiologii prenatalnej utworzonym i prowadzonym przez Joannę Szymkiewicz-Dangel początkowo związanym z II Kliniką Położnictwa i Ginekologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego a następnie z Fundacją Warszawskie Hospicjum dla Dzieci. W ciągu ostatniej dekady Joanna Szymkiewicz-Dangel wraz z zespołem wprowadziła do praktyki metody prenatalnego leczenia wybranych wad wrodzonych serca.
W 2015r. kierownictwo Kliniki Kardiologii IPCZD objęła Grażyna Brzezińska-Rajszys. Ośrodek pozostał wiodącym centrum szkoleniowym dla lekarzy specjalizujących się w kardiologii dziecięcej. Rozwój technologii pozwolił na bieżące wykorzystanie integracji różnych technik obrazowania 3D (echokardiografia, tomografia komputerowa, angiografia) dla uszczegółowienia rozpoznania oraz do monitorowania zabiegów interwencyjnych złożonych wad serca u dzieci .
Ośrodek Krakowski
Pionierką krakowskiej kardiologii dziecięcej była Maria Popczyńska – Marek, uczennica Antoniego Chrościckiego,
która w I Katedrze i Klinice Chorób Dzieci Uj/AM kierowanej przez Tadeusza Gizę otworzyła w 1960r. pierwszą w Krakowie Wojewódzką Poradnię Kardiologiczną dla dzieci. Po przeniesieniu I Kliniki Chorób Dzieci do nowopowstałego Instytutu Pediatrii AM w Krakowie-Prokocimiu utworzyła w 1967r. Zespół Kardiologiczny z uwzględnieniem nie tylko kardiologów, ale też radiologów, chirurgów, anestezjologów i patomorfologów. W 1969 roku została uruchomiona pracownia cewnikowania serca i angiokardiografii, w 1972r. wykonano pierwszą atrioseptostomię balonową, przezskórne cewnikowanie prawego i lewego serca drogą odżylną w 1975 roku a odżylnie i odtętniczo w 1979 roku. W 1975r powstał Samodzielny Oddział Kardiologiczny,
który w 1980 roku został przemianowany na Klinikę Kardiologii Dziecięcej. Dynamiczny rozwój tego ośrodka w początkowym okresie wiązał się ze współpracą z amerykańską organizacją „Project HOPE” która od 1977 roku finansowała szkoleniowe pobyty zespołów specjalistów amerykańskich pod kierunkiem Williama Norwooda w Krakowie, a asystentów oddziału w ośrodku w Stanach Zjednoczonych. W 1981 roku wdrożono do codziennej praktyki klinicznej badanie echokardiograficzne, a w 1987 roku, po uzyskaniu nowego wyposażenia do pracowni hemodynamicznej, przezskórne zabiegi interwencyjne na szerszą skalę.
Szczególnym osiągnięciem zespołu były badania nad epidemiologią wad wrodzonych serca w regionie. W latach 1983 – 1985 ośrodek prowadził program „Badania nad częstością występowania wad wrodzonych układu krążenia w 9 wybranych regionach kraju” w problemie węzłowym 10.8 a w latach 1987 – 1989 brał udział w programie CPBR 11.6. realizując cel „Określenie częstości występowania wad wrodzonych serca u dzieci do lat 3” .
W 1999 roku kierownictwo kliniki objął Andrzej Rudziński. W 2003 roku klinika była współwykonawcą niezwykle ważnego międzynarodowego programu oceniającego przydatność stosowania Palivizumabu w profilaktyce zakażeń wirusem RS u dzieci z wadami serca; wyniki tych badań stały się podstawą wytycznych postępowania opracowanych przez AAP. Ośrodek był współwykonawcą w programie POLKARD. Z tej kliniki wywodzi się Lesław Szydłowski, który od 2003 roku jest kierownikiem Katedry i Kliniki Kardiologii Dziecięcej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach.
Ośrodek Łódzki
Pierwszy oddział kardiologii dziecięcej
w Łodzi powstał w 1975 roku w I Klinice Pediatrycznej Instytutu Pediatrii przy ulicy Spornej. Kierownikiem Kliniki i Instytutu była Barbara Dębiec, pediatra kardiolog, uczennica Antoniego Chrościckiego, a kierownictwo oddziału objął Andrzej Sysa. W latach 70- tych ośrodek ten organizował ogólnopolskie konferencje kardiologii dziecięcej w Arturówku i Tuszynie Lesie pod Łodzią.
W latach 80-tych Barbara Dębiec była liderem celu „Unowocześnione metody rozpoznawania oraz leczenia zachowawczego i chirurgicznego chorób układu krążenia u dzieci ze szczególnym uwzględnieniem wad wrodzonych serca” w ramach programu CPBR 11.6. W programie tym brały udział również ośrodki AM i CZD w Warszawie, AM w Gdańsku, Krakowie i Poznaniu.
W 1991 roku oddział kardiologii dziecięcej został przeniesiony do nowopowstałego Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki, kierownikiem kliniki został Andrzej Sysa. Od początku ośrodek ten oferował diagnostykę i leczenie nie tylko dla dzieci z regionu łódzkiego ale też z całego kraju. Klinika włączała się w programy ogólnopolskie, brała udział w programie POLKARD. W strukturze ICZMP znajduje się zakład kardiologii prenatalnej, którym od początku kieruje Maria Respondek-Liberska prekursorka kardiologicznej diagnostyki prenatalnej. Po przejściu Andrzeja Sysy na emeryturę w 2010 roku kierownictwo kliniki objęła Jadwiga Moll. W Instytucie Pediatrii przy ul. Spornej została utworzona Klinika Kardiologii, jej kierownictwo objął Jerzy Stańczyk.
W historii kardiologii dziecięcej bardzo ważną datą jest rok 2002 kiedy to, dzięki staraniom Krystyny Kubickiej i Wandy Kawalec, wyodrębniono specjalizację z kardiologii dziecięcej . Ważna dla całego środowiska zawodowego jest też aktywność nadzoru specjalistycznego w tej dziedzinie. W latach 1994 – 1998 konsultantem krajowym w dziedzinie kardiologii dziecięcej była Krystyna Kubicka, w latach 2001 – 2014 Wanda Kawalec, następnie Jerzy Stańczyk, a od 2016 roku Jacek Białkowski.
Współczesne możliwości diagnostyczno- terapeutyczne, głownie dzięki rozwojowi technologii medycznej, są obecnie nieporównywalne do tych, którymi dysponowali pionierzy kardiologii dziecięcej. Wczesna wykrywalność patologii układu krążenia, już w okresie życia płodowego, możliwości terapeutyczne w najbardziej skomplikowanych wadach serca spowodowały diametralną zmianę profilu leczonych pacjentów i wymagania w stosunku do zespołów lekarzy, pielęgniarek i techników. Wysokospecjalistyczne ośrodki kardiologii dziecięcej uginają się pod ciężarem niezwykle trudnych problemów medycznych, z których nie zdawaliśmy sobie sprawy kilkadziesiąt lat temu. Trzeba jednak sobie uświadomić, że to czym jest teraz kardiologia dziecięca w Polsce, kim są wysokiej klasy polscy specjaliści, eksperci na arenie międzynarodowej zawdzięczamy naszym mistrzom i nauczycielom, którzy rozpoczynali swoje życie zawodowe w zupełnie innej rzeczywistości. Warto więc zatrzymać się w pędzie współczesnego życia i spojrzeć wstecz, na początki działalności, zainteresowania i możliwości tej dyscypliny. Historia kardiologii dziecięcej w Polsce jest historią liderów i wiodących ośrodków, które w sztafecie pokoleń utworzyły, a następnie rozwinęły i udoskonaliły tę dziedzinę medycyny tak, że obecnie wszystkie dzieci niezależnie od rodzaju patologii układu krążenia i wieku mogą znaleźć właściwą opiekę i leczenie w kraju, a polska kardiologia dziecięca jest jedną z najlepszych w świecie.
Wanda Kawalec
