Historia Oddziału Kardiologii Dziecięcej we Wrocławiu
Rok 1958r. zapisał się w historii kardiologii ważnym wydarzeniem, a dla Wrocławia jest to data będąca powodem do dumy. Bo to właśnie w stolicy Dolnego Śląska 12.02.1958r. prof. Wiktor Bross wykonał pierwszą w Polsce operację na otwartym sercu. Pacjentem było 12-letnie dziecko, a zamknięcia ubytku przegrody międzyprzedsionkowej typu ASDII dokonano w głębokiej hipotermii.
Początki kardiologii dziecięcej w regionie dolnośląskim wiążą się z osobą dr Jadwigi Burdzińskiej, która jako asystent I Kliniki Pediatrycznej w 1958 r. rozpoczęła konsultacje dzieci z problemami układu sercowo-naczyniowego w Wojewódzkiej Poradni Kardiologicznej przy Klinice Chorób Wewnętrznych (której założycielem i kierownikiem był prof. Edward Szczeklik). W 1963 r. przy Klinice Pediatrii utworzono Wojewódzką Poradnię Kardiologiczną dla Dzieci i Młodzieży. Po utworzeniu Instytutu Pediatrii powstała również Klinika Kardiologii, na której czele stanęła dr hab. J. Burdzińska-Gołowin. W 1981 r. Instytut został przemianowany na Katedrę i Klinikę Kardiologii Pediatrycznej, kierowała nią aż do przejścia na emeryturę (1988r.) dr Burdzińska-Gołowin. Latem 1989 r. Klinika stała się częścią I Katedry i Kliniki Pediatrii (kierowanej od 1982 r. przez prof. Jana Pellara). Prof. Jan Pellar był entuzjastą kardiologii dziecięcej, konsultantem wojewódzkim w dziedzinie kardiologii dziecięcej oraz kierownikiem I Katedry i Kliniki Pediatrii, Alergologii i Kardiologii Dziecięcej w okresie od 1989 do 2004 roku, to jest do czasu przejścia na emeryturę. Pod jego skrzydłami pierwsze kroki w zawodzie stawiała dr Hanna Pikulska-Orłowska, przyszła ordynator Oddziału Kardiologii Dziecięcej Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego we Wrocławiu.
1989 rok to czas ważnych przemian w Polsce. Ale to także niezwykle istotny moment w rozwoju kardiologii dziecięcej w naszym kraju. Do końca lat 80. ubiegłego wieku na terenie Dolnego Śląska nie było ośrodka, w którym byłaby możliwa pełna diagnostyka układu krążenia oraz wykonanie korekcji wady serca u dzieci, a zwłaszcza u noworodków i niemowląt. Wspomniany wyżej ośrodek kliniczny dysponował tylko podstawową diagnostyką nieiwazyjną, a dzieci były przekazywane w celu leczenia zabiegowego do innych ośrodków kardiologii dziecięcej w kraju. Potrzeby były ogromne, bo w naszym regionie w tych latach rocznie przychodziło na świat około 300 dzieci z wrodzoną wadą układu krążenia. No i w końcu stało się… W 1989 r . w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym utworzono Oddział Kardiologii i Kardiochirurgii Dziecięcej. Powstał z inicjatywy ówczesnego dyrektora d/s klinicznych prof. dr hab. Wojciecha Witkiewicza, przy poparciu wojewody wrocławskiego Jarosława Muszyńskiego oraz Metropolity Wrocławskiego Ks. Kard. Henryka Gulbinowicza. Patronat i fachowy nadzór objął wybitny kardiochirurg, prof. Zbigniew Religa, który przeprowadził również pierwsze operacje u dzieci, a potem wspierał zespół swoją wiedzą i doświadczeniem. Oddział rozpoczął działalność jesienią, dokładnie w październiku 1989 r.
Podstawowym zadaniem nowo utworzonego ośrodka była kompleksowa opieka nad dziećmi z chorobami układu sercowo-naczyniowego. Tę funkcję miały sprawować następujące jednostki: Oddział Kardiologii Dziecięcej z pełną diagnostyką nieinwazyjną i inwazyjną, Oddział Kardiochirurgii oraz Poradnia Kardiologiczna dla Dzieci. Ogłoszono w prasie konkursy na stanowiska ordynatorów. Ordynatorem Oddziału Kardiologii Dziecięcej została dr n. med Hanna Pikulska-Orłowska, a Ordynatorem Oddziału Kardiochirurgii prof. dr hab. Krzysztof Wronecki. Już wkrótce wykonano pierwsze zabiegi kardiochirurgiczne u dzieci, co zauważyła oczywiście lokalna prasa (wzmianki w „Wieczorze Wrocławia”: „Udane operacje na otwartym sercu. Kasia i Tomek pójdą do domu”).
W księdze pamiątkowej oddziału wpisał się wówczas Zbigniew Religa: „Dzisiaj przeprowadzono dwie pierwsze operacje na otwartym sercu. Mam nadzieję, że za rok będzie ich 100. Zbigniew Religa. 23.05.1990”.
W następnych latach zespół oddziału intensywnie się szkolił zdobywając nowe umiejętności. Wiedza i doświadczenia przychodziły z każdym nowym pacjentem, a sukces leczenia dawał motywację do dalszego wysiłku. Organizowano także konferencje i szkolenia dla neonatologów, pediatrów oraz wszystkich zainteresowanych problemami układu krążenia u dzieci. W 1996 r. oddział odwiedziła konsultant krajowy w dziedzinie kardiologii dziecięcej prof. Krystyna Kubicka, która w oddziałowej księdze pamiątkowej napisała: „Cieszę się, że tak to idzie- jak idzie, co za różnica z poprzednią moja wizytą (chyba przed trzema laty)! Jestem naprawdę szczęśliwa, że nie ma już na mapie Polski białej plamy Wrocławia. Macie Państwo wszelkie szanse być (mam nadzieję w niedalekiej przyszłości) referencyjnym ośrodkiem kardiologii i kardiochirurgii pediatrycznej. Życzę dalszych sukcesów, wygrania bitwy o poszerzenie stanu posiadania lokalowego (i nie tylko) oraz kontynuowania przyjacielskiej współpracy zespołów kardiologiczno-kardiochirurgicznych.”
Uroczyście świętowano piątą rocznicę utworzenia oddziału. Przybył oczywiście prof. Zbigniew Religa i wielu innych znamienitych gości z całego kraju.
W 2000r. oddział świętował już swoje 10-lecie istnienia. W Sali Wielkiej Ratusza odbyła się konferencja z udziałem wielu znamienitych gości i przyjaciół oddziału. Prof. Zbigniew Religa wygłosił wykład pt. „Perspektywy polskiej kardiochirurgii u progu trzeciego tysiąclecia”. Obchodom jubileuszowym towarzyszyły liczne wzmianki prasowe. Do księgi pamiątkowej wpisał się prof. Marian Zembala: „Gratuluję uporu i wytrwałości. Życzę, aby już wkrótce rozszerzyła się działalność o kardiochirurgię dorosłych. Myślę, że wówczas będziemy, my wszyscy wrocławianie, mieć poczucie spełnienia wobec naszych chorych, wobec nas samych i wobec tego Miasta”
W 2002r. powstało Dolnośląskie Centrum Chorób Serca „Medinet”, a więc nastąpiło też oddzielenie się Oddziału Kardiologii Dziecięcej od Oddziału Kardiologii i Kardiochirurgii Dziecięcej. Latem 2003r. Oddział Kardiologii Dziecięcej przeniósł się na stałe do ścisłego kompleksu budynków Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego. Po przeprowadzce sprawniejsze było bieżące funkcjonowanie oddziału, w jednym miejscu znalazły się wszystkie niezbędne pracownie diagnostyczne, poradnie, laboratoria, pracownia rtg, tomografia, pracownia hemodynamiki. W tym samym 2003 r. po raz pierwszy na Dolnym Śląsku przezskórnie zamknięto ubytek w przegrodzie międzyprzedsionkowej serca. W kolejnych latach zwiększała się liczba zabiegów przezskórnych, a oddział zyskiwał nowocześniejszy sprzęt (m.in. echokardiografy typu Vivid GE). Kontynuowano ścisłą współpracę z Oddziałem Kardiochirurgii DCChS „Medinet”, przynajmniej raz w tygodniu odbywały się konsultacje kardiologiczno-kardiochirurgiczne z kwalifikacją dzieci do procedur zabiegowych.
Dr n med. Hanna Pikulska-Orłowska była ordynatorem w latach: 1989-2011. W styczniu 2011r. pracę w oddziale jako nowy ordynator rozpoczął dr n med. Jacek Kusa, który poprzednie niemal dwie dekady pracował w Śląskim Centrum Chorób Serca w Zabrzu pod dyrekcją prof. Mariana Zembali. W listopadzie 2011r. dr Jacek Kusa zdał z sukcesem w Zabrzu kolokwium habilitacyjne uzyskując tytuł doktora habilitowanego nauk medycznych. Objęcie przez doc. Kusa stanowiska konsultanta wojewódzkiego w dziedzinie kardiologii dziecięcej na obszarze województwa dolnośląskiego i uzyskanie przez niego dla oddziału akredytacji na prowadzenie specjalizacji z kardiologii dziecięcej spowodowało znaczące zmiany w organizacji szkolenia podyplomowego w tej dziedzinie na terenie województwa dolnośląskiego. Odtąd lekarze z naszego regionu nie musieli już wyjeżdżać do innych województw (nierzadko odległych), by w tamtejszych ośrodkach otwierać specjalizację z kardiologii dziecięcej i realizować program szkolenia.
Duże doświadczenie zabiegowe docenta Kusa, jego rozległa wiedza i szerokie kontakty zawodowe spowodowały istotne zmiany w funkcjonowaniu oddziału. Zacieśniła się współpraca z innymi ośrodkami w Polsce (szczególnie z Krakowa, Łodzi, Katowic i Warszawy). Zmiany dotyczyły nie tylko organizacji pracy, ale przede wszystkim profilu hospitalizowanych pacjentów. Znacznie zwiększyła się liczba i stopień złożoności procedur przezskórnych wykonywanych już u noworodków, w tym wcześniaków Zespół oddziału pod kierownictwem dr hab. Jacka Kusa w ramach inwazyjnych procedur kardiologicznych wykonuje obecnie szerokie spektrum zabiegów: balonową walwuloplastykę aortalną, balonową walwuloplastykę płucną, angioplastykę aortalną, angioplastykę tętnic płucnych, implantację stentów w koarktacji aorty, implantację stentów do tętnic płucnych i innych struktur naczyniowych, w tym przezskórne zamykanie ubytków międzykomorowych, przezskórne zamykanie ubytków międzyprzedsionkowych, zamykanie kolaterali, przetok, zabiegi Rashkinda. Rocznie jest to około 200 zabiegów. Z udziałem kardiochirurgów z DCChS „Medinet” kilka lat temu przeprowadzono również pierwsze zabiegi hybrydowe. Do leczenia wprowadzono również nowoczesne leki stosowane w niewydolności serca i nadciśnieniu płucnym.
Jesienią 2014r. przeprowadzono remont kapitalny Oddziału Kardiologii Dziecięcej, co znacznie wpłynęło na komfort leczenia pacjentów. Zakupiono nową bieżnię do prób wysiłkowych, wymieniono sprzęt do wykonywania testów pionizacji. Zespół aktywnie uczestniczył w realizacji programu „Mały Dolnoślązak” w zakresie przesiewowych badań echokardiograficznych noworodków z grup ryzyka. W latach 2014-2017 specjalizację z kardiologii dziecięcej zdobyły 4 osoby z zespołu, a kolejne 4 zdały egzamin specjalizacyjny z pediatrii. Po raz pierwszy w historii zespół oddziału zorganizował Konferencję Sekcji Kardiologii Dziecięcej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, która odbyła się w dniach 17-18 czerwca 2016 roku w Zamku Kliczków. Spotkanie było bardzo udane pod względem naukowo-dydaktycznym. Przyjechało niemal 300 lekarzy z całej Polski zainteresowanych kardiologią dziecięcą, obecni byli kierownicy wszystkich ośrodków kardiologii dziecięcej w naszym kraju oraz konsultant krajowy. Wykład inauguracyjny na temat motywu serca w polszczyźnie wygłosił prof. Jan Miodek. Niestety, tego ważnego wydarzenia nie doczekała wieloletnia Ordynator oddziału dr Hanna Pikulska- Orłowska, która zmarła 4.04.2016r. w szpitalu, w którym przepracowała niemal całe życie.
W kolejnych latach zespół oddziału odmłodził się, przybyli nowi rezydenci chcący specjalizować się w kardiologii dziecięcej. Odmłodził się również kluczowy dla funkcjonowania oddziału sprzęt- trafiły do nas najnowocześniejsze na rynku echokardiografy (Philips Epiq), kardiomonitory, rejestratory holterowskie, aparat do nieinwazyjnego pomiaru rzutu serca, aparat do stymulacji przezprzełykowej. Zrealizowano kilka programów klinicznych leków stosowanych w kardiologii dziecięcej do leczenia nadciśnienia płucnego i niewydolności serca.
W 2016 r. dr n.med. Magdalena Mazurak została laureatką Nagrody Naukowej im. Prof. Zbigniewa Religi Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii w Zabrzu za książkę „Kolumbowie. Kardiologia w eponimach”. W 2019 r. z inicjatywy dr Mazurak powołano międzynarodowy zespół pod kierownictwem prof. Mariana Zembali, który w Jaworze- mieście rodzinnym Wilhelma Ebsteina- zorganizował międzynarodowe sympozjum nt. leczenia anomalii Ebsteina (w 150.rocznicę habilitacji dr Ebsteina na Uniwersytecie Wrocławskim).Ponadto w Jaworze odsłonięto również pomnik Wilhelma Ebsteina oraz zaprezentowano film o jego życiu i wadzie którą opisał, a dr Magdalena Mazurak była jednym z twórców tego filmu.
Oddział Kardiologii Dziecięcej jest dziś liczącym się w kraju ośrodkiem referencyjnym. Jest jedynym pełnoprofilowym, referencyjnym ośrodkiem kardiologii dziecięcej dla województwa dolnośląskiego, ponadto wykonuje wysokospecjalistyczne badania i zabiegi u dzieci z województw wielkopolskiego, opolskiego, śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego. Realizowane są programy lekowe i badania kliniczne (III fazy). Lekarze z całego makroregionu, ale także z odległych zakątków Polski odbywają tu staże podyplomowe w ramach specjalizacji z pediatrii, kardiologii dziecięcej i kardiologii. Lekarze zatrudnieni w oddziale są kierownikami specjalizacji z zakresu pediatrii i kardiologii dziecięcej. Członkowie zespołu lekarskiego biorą czynny udział w sympozjach organizowanych w kraju i za granicą. Kierownik Oddziału, dr hab. Jacek Kusa jest promotorem kilku doktoratów.
Oddział Kardiologii Dziecięcej WSS we Wrocławiu pełni całodobowy ostry dyżur dla noworodków, niemowląt i dzieci starszych z wrodzonymi wadami serca, niewydolnością serca, zaburzeniami rytmu serca oraz wymagających badań diagnostycznych przed wykonywanymi w trybie pilnym oraz planowym operacjami kardiochirurgicznymi. Rocznie hospitalizowanych jest około 900 dzieci z chorobami układu krążenia. W Poradni Kardiologii Dziecięcej konsultowanych jest około 5 tysięcy dzieci rocznie.
W naszych planach jest dalsze rozwijanie kardiologii dziecięcej, aby zapewnić dzieciom z Dolnego Śląska (i nie tylko) dostęp do nowoczesnych terapii. Jednym z głównych problemów, dotyczących wszystkich oddziałów kardiologii dziecięcej w Polsce, jest rosnąca liczba pacjentów po leczeniu wieloetapowym, są to pacjenci z czynnościowo pojedynczą komorą. Populacja ta stale się powiększa z uwagi na postęp, jaki dokonał się w ostatnich latach w leczeniu tej najtrudniejszej grupy pacjentów. Stoi więc przed nami wiele wyzwań. Oddział kardiologii dziecięcej, taki jak nasz, musi być przygotowany do zapewnienia kompleksowej opieki wszystkim tym pacjentom. W najbliższych planach jest powstanie nowej pracowni angiografii i hemodynamiki. Dzięki realizacji tego bardzo ważnego projektu zwiększy się bezpieczeństwo procedur, komfort leczenia pacjentów i rozszerzą możliwości kompleksowej terapii. Nowoczesny sprzęt pozwoli na szybkie przeprowadzenie procesu diagnostycznego i podjęcie leczenia zabiegowego.
Magdalena Mazurak, 10.07.2020 r
